Infekcje kojarzą się obecnie przede wszystkim z niekorzystnym aspektem wpływającym na zdrowie człowieka. Nie oznacza to jednak, że zagrożenia związane z obecnością czynników obcych dotyczą tylko i wyłącznie przyrody ożywionej. Podobną nomenklaturę stosuje się w kontekście niebezpieczeństw pochodzących z sieci. Na infekcje wywołane złośliwym oprogramowaniem narażone są wszelkiego rodzaju urządzenia, które miały kontakt z niebezpiecznym plikiem komputerowym. Dziś, w dobie powszechnej informatyzacji wielu sfer życia, twórcy oprogramowania malware mają szerokie pole do popisu. A to oznacza, że jako użytkownicy możemy bardzo łatwo wpaść w kłopoty. Infekcją malware zagrożony jest nie tylko komputer, ale także szereg innych współczesnych urządzeń.
Czym jest malware? W jaki sposób radzić sobie z tym zagrożeniem? Które rodzaje malware są szczególnie niebezpieczne? Czy malware może przejąć nasz komputer? Poruszam te kwestie w niniejszym artykule, objaśniając całościowo temat dotyczący współczesnego, złośliwego oprogramowania.
Na czym polega funkcjonowanie malware?
Oprogramowanie malware to szczególnie niebezpieczny typ plików, dystrybuowany przez hakerów, cyberprzestępców i inne osoby chcące wzbogacić się cudzym kosztem. Obecność malware na urządzeniu może emanować się na różne sposoby. Istnieje na tyle dużo rodzajów malware, że nie sposób nakreślić niepodważalnego czynnika, który pozwoli nam jednoznacznie zorientować się, że padliśmy ofiarą hakerów. W wielu przypadkach dochodzi do obniżenia wydajności komputera lub smartfona, co zdecydowanie powinno zwrócić naszą uwagę. Komputer działa znacznie wolniej i włącza się wielokrotnie dłużej, niż zwykle. Dochodzi do tego bardzo częste zawieszenie się systemu, a w wielu miejscach – m.in. na pulpicie i w interfejsach programów – pojawiają się niespotykane dotąd treści reklamowe. Czym w rzeczywistości jest tego typu złośliwe oprogramowanie?
Malware, czyli programy i pliki określane szkodliwym oprogramowaniem
Malware to anglojęzyczny zbitek dwóch słów odnoszących się do terminu malicious software. Mianem malware określa się zbiorczo każdego rodzaju szkodliwe oprogramowanie, które może zainfekować sprzęt komputerowy lub urządzenia mobilne. Potocznie, w slangu internetowym, zagrożenie to określa się wirusami komputerowymi, choć w rzeczywistości wirusy stanowią jedynie niewielki ułamek wszystkich zagrożeń zaliczanych do grupy malware. Złośliwe oprogramowanie ma na celu zaimplementowanie w systemie niekorzystnych dla użytkownika funkcji, takich jak niechciane treści reklamowe czy narzędzia do przejmowania kontroli nad urządzeniem. Malware może przyjmować różną postać: od niewielkich fragmentów kodu, aż do rozbudowanych programów hakerskich.
- Podstawowym celem działania malware jest skuteczne zainfekowanie komputera ofiary, np. w celu odniesienia korzyści finansowych przez cyberprzestępców.
- Infekcja może zakończyć się stosunkowo niegroźnie dla użytkownika, np. projekcją treści reklamowych i wyskakujących banerów pop-up.
- W niektórych przypadkach malware działa jako wytrych, który umożliwia hakerom dostęp typu backdoor – oszuści wirusy dołączają jako darmowe dodatki do np. bezpłatnych subskrypcji.
- Malware to także oprogramowanie szpiegujące, które zostało opracowane w celu kradzieży danych – m.in. dostępu do kart kredytowych, kont pocztowych i innych.
Rodzaje malware. Jak rozróżnić poszczególne typy zagrożeń?
Malware niejedno ma imię. W rzeczywistości to niezwykle zasobny zbiór zagrożeń, których zakres i charakter oddziaływania jest od siebie bardzo różny. Podstawowym zadaniem malware jest doprowadzenie do uszkodzenia podstawowych funkcjonalności systemu w taki sposób, aby użytkownik nie zdawał sobie do końca sprawy z powagi funkcjonowania szkodliwego oprogramowania. Niektóre rodzaje malware wykrywa się bardzo szybko – i nie trzeba do tego wykorzystywać specjalistycznych programów. Inne zaś, kryją się tak głęboko i umiejętnie w zasobach urządzenia, że cały proces infekcji przebiega bez wiedzy użytkownika, a wspomniane wyżej spowolnienie systemu nie jest do końca odczuwalne. Wśród typów złośliwego oprogramowania typu malware wyróżnia się przede wszystkim:
Ransomware
Jest to oprogramowanie szantażujące, które doprowadza na częściowej lub całkowitej blokady komputera. Hakerzy, którym udało się zaimplementować szkodliwe pliki na urządzeniu ofiary, żądają najczęściej okupu, w zamian za możliwość przywrócenia funkcjonalności systemu operacyjnego. Oprogramowanie ransomware jest szczególnie niebezpiecznym typem malware. Infekcja wymusza ponowny start systemu operacyjnego. Opłacenie fikcyjnego okupu bardzo często nie jest w stanie rozwiązać problemu. W przypadku ransomware najczęściej należy zastosować pełne przywrócenie systemu, które skutkuje usunięciem wszystkich danych z dysku.
Rootkit
Czyli skrzętnie ukryta aplikacja, która dostaje się na urządzenie docelowe za pośrednictwem np. niezweryfikowanych źródeł internetowych. Rootkit, kiedy zostaje aktywowany, jest w stanie przejąć funkcjonalność systemu. Haker, mający dostęp do zainfekowanego urządzenia, może przeprowadzać szereg działań przestępczych, m.in. związanych z uzyskaniem możliwości wglądu do najbardziej newralgicznych aspektów twojej aktywności. Rootkit określany jest jako najbardziej niebezpieczny i podstępny rodzaj szkodliwego oprogramowania.
Adware
Jeśli wygląd twojej przeglądarki internetowej diametralnie się zmienił na niekorzyść jej funkcjonalności – z dużą dozą prawdopodobieństwa twój komputer został zainfekowany. Adware to złośliwe oprogramowanie reklamowe, które zmienia wygląd pasków narzędziowych, poczty elektronicznej i innych funkcjonalności, np. pulpitu. Adware przeznaczone jest do atakowania reklamami, które mają na celu wygenerować zysk dla oszustów. W nieoczekiwanych momentach pojawiają się wyskakujące okienka z treściami reklamowymi, których nie sposób ograniczyć. W trakcie przeglądania sieci zostajemy przekierowywani na strony o wątpliwej reputacji, często o charakterze hazardowym lub pornograficznym.
Spyware
Nazywane inaczej oprogramowaniem szpiegującym. Należy do najgroźniejszych form szkodliwego oprogramowania. W przypadku pełnoskalowej infekcji tym rodzajem malware, wdrożone oprogramowanie pozwala administrować całym systemem Windows, zbierając przy tym poufne dane dostępowe. Spyware może uzyskać wgląd do konfiguracji przeglądarek, sprawdzając jakie strony internetowe są odwiedzane przez ofiarę. Programy szpiegujące zyskują wgląd w pocztę elektroniczną – uzyskują dostęp także do innych programów komputerowych.
Inne rodzaje malware
Niektóre z nich są łatwe do wykrycia, np. jeśli posiadamy dobry program antywirusowy, to w zdecydowanej większości przyczyni się on do usuwania malware już na etapie pobierania złośliwego oprogramowania na komputer. Obecnie istnieje przynajmniej kilkadziesiąt rodzajów malware, przy czym nieustannie są opracowywane nowe typy złośliwego oprogramowania. Wśród najbardziej powszechnych można wyróżnić jeszcze:
- trojany,
- exploity (fragmenty kodu),
- robaki,
- wirusy,
- keyloggery,
- rouge anti-spyware,
- browser hijackers (zmieniają stronę startową przeglądarki),
- cryptojacking.
Obecność malware na urządzeniu wywołuje częste zawieszanie się systemu. Niektóre rodzaje niekorzystnego oprogramowania dodają paski narzędzi z reklamami do systemu, inne zaś przejmują jego zasoby. Aktywność malware może prowadzić do skasowania danych z urządzenia.
Oprogramowanie szpiegujące malware – jak się rozprzestrzenia?
Infekcje bardzo często są niekontrolowane. Podobnie jest w kontekście innych zagrożeń płynących z Internetu. Złośliwe oprogramowanie umiejscowione jest w wielu różnych miejscach w sieci. Często jest ściągane nieświadomie, wraz z ogólnodostępnymi programami typu freeware. Niekiedy trafia na naszą skrzynkę elektroniczną w formie podejrzanych załączników, których nigdy nie powinniśmy otwierać. Niektóre programy malware dołączane są do plików muzycznych, inne stanowią uzupełnienie formatów skompresowanych, np. zip/rar. Niektóre rodzaje malware mogą być dystrybuowane w formie offline, np. w przypadku gdy podepniemy dysk plików niewiadomego pochodzenia.
Jak zapobiec potencjalnej infekcji malware?
Przede wszystkim staraj się ograniczać wizyty na stronach, które nie posiadają certyfikatu bezpieczeństwa. Ściąganie nielegalnych plików generuje ryzyko infekcji programami szpiegującymi. Nie otwieraj załączników od nieznanych odbiorców, które trafiają na personalną skrzynkę elektroniczną. Zwiększona ilość spamu na adresie e-mail może być ostrzeżeniem, że jesteśmy w kręgu zainteresowań hakerów. Nigdy nie klikaj w linki prowadzące do nieoczekiwanych źródeł. Przeglądarka może zacząć wymuszać pobieranie plików bez naszej zgody, przez co niełatwo będzie zorientować się, że padliśmy ofiarą ataku.
Jak usunąć malware z urządzenia? Z pomocą przychodzą programy anti-malware
Skuteczny program antywirusowy to podstawa – potrafi on wykryć złośliwe oprogramowanie i nie dopuścić do odbycia się kolejnych ataków na urządzenie. W każdym dobrym programie antywirusowym da się znaleźć funkcje, które pozwalają usunąć malware także w czasie rzeczywistym. Służą do tego funkcjonalności nazywane skanerami wykrywającymi szkodliwe oprogramowanie w systemie i programach wykorzystywanych na urządzeniu. Niestety, nie każdy podstawowy program ochronny jest w stanie skutecznie zwalczyć szkodliwe programy. Niekiedy koniecznym jest skorzystanie ze specjalistycznych usług usuwania malware w postaci dodatkowych programów instalowanych na urządzenie. Do usuwania malware stosuje się:
- ComboFix,
- Spybot,
- HijackThis,
- SpyHunter,
- Malwarebytes Anti-Malware.
Blokowanie aplikacji ochronnych – dlaczego nie warto tego robić?
Dezaktywacja zapory sieciowej lub wyłączenie funkcjonalności skutecznego antywirusa pozbawia nas jakiejkolwiek ochrony przed funkcjonowaniem oprogramowania malware w sieci. Bez funkcji ochronnych nasze urządzenie jest narażone na niekorzystne działanie cyberprzestępców, co sprawia, że jesteśmy bezbronni. Warto zadbać o to, aby posiadać zaktualizowany system operacyjny, a także aktualne inne oprogramowanie, które uchroni nas przed skutkami niekorzystnej aktywności oszustów.
