Skala oszustw internetowych systematycznie wzrasta. Ofiarami działań przestępców padają nie tylko osoby, którym zostały wykradzione dane karty kredytowej. Coraz częściej dochodzi do oszustw związanych z finalizowaniem transakcji zakupu określonych dóbr. Do wyłudzania pieniędzy może dojść także w przypadku nawiązywania znajomości z internautami posługującymi się fikcyjną tożsamością. Cyberprzestępcy, wykorzystując nieuwagę lub życzliwość ofiary, doprowadzają do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Osoba pokrzywdzona, która dała się oszukać, zwykle orientuje się przynajmniej kilka godzin po tym, jak doszło do wyłudzenia.
Kto może stać się ofiarą oszustwa? Gdzie zgłosić próbę oszustwa? Czy odzyskanie pieniędzy jest możliwe? W jaki sposób sprawdzić, czy padłeś ofiarą oszustwa? Te i inne kwestie rozpatruję w niniejszym artykule.
Jak rozpoznać próbę oszustwa w sieci?
Niestety, nie ma na to jednego, niepodważalnego sposobu. Podstawowym czynnikiem, który powinien wzbudzić naszą wątpliwość, jest fakt uzyskania korzyści w zamian za podjęcie się ryzykownych czynności. Oszustwo internetowe może polegać na dokonaniu potencjalnie intratnej transakcji, która wymaga jednak zrealizowania przelewu na podane przez oszusta konto internetowe. Do działań przestępczych może dochodzić także w sklepie internetowym, który ma wątpliwą historię funkcjonowania, albo jest zupełnie nowym miejscem w sieci. Po opłaceniu transakcji kontakt z podmiotem się urywa, a jakiekolwiek próby podjęcia kontaktu kończą się niepowodzeniem. Wówczas dopiero orientujemy się, że padliśmy ofiarą oszustwa.
Jak zweryfikować, czy dany sklep internetowy działa legalnie?
Podmiot prowadzący sprzedaż online powinien widnieć na liście firm prowadzących działalność handlową w Polsce. Oznacza to, że tego typu przedsiębiorstwo będzie posiadać m.in. numer NIP, adres korespondencyjny i szereg innych danych, możliwych do sprawdzenia przy wykorzystaniu m.in. rządowych rejestrów internetowych. Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej udostępnia bazę przedsiębiorców pod adresem ceidg.gov.pl. Korzystając z tego narzędzia można zweryfikować, czy dany podmiot rzeczywiście istnieje, czy też dane wprowadzone na stronie sprzedażowej są nieprawdziwe.
Na jakiego typu przestępstwa jesteśmy narażeni w sieci?
Ofiarą oszustwa internetowego może paść każdy – nie tylko osoba, która zdecydowała się zamówić dany produkt w zaskakująco niskiej cenie. Zgodnie z obecnie obowiązującymi zapisami prawnymi oszustwo jest przestępstwem penalizowanym przez art. 286 kodeksu karnego. Każde działanie, które prowadzi drugą osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem, np. poprzez celowe wprowadzenie jej w błąd, jest uważane za czyn zabroniony. Sprawdza wyłudzenia pieniędzy może trafić za kratki nawet na osiem lat. Wśród oszustw popełnianych za pośrednictwem Internetu można wyróżnić także:
- phishing, czyli podszywanie się pod wiarygodną instytucję w celu osiągnięcia korzyści majątkowych;
- kradzież tożsamości, czyli wyłudzenie danych osobowych w celu rozporządzania czyimiś dokumentami, np. zeskanowanym dowodem osobistym;
- fałszywe oferty pracy, dzięki którym ofiara jest zwabiana możliwością zarobienia dużych pieniędzy w krótkim czasie;
- oszustwa matrymonialne, polegające na nawiązaniu relacji emocjonalnej i wykorzystywaniu słabości drugiej osoby, czego celem jest np. chęć szybkiego wzbogacenia się;
- oszustwa finansowe, których celem jest np. wyłudzenie kredytu, przejęcie danych do karty płatniczej;
- oszustwo nigeryjskie, czyli przestępstwo związane z obiecaniem dużych pieniędzy w zamian za opłacenie niewielkiej zaliczki;
- inne oszustwa, np. związane z organizacją konkursów, płatnych zaproszeń na specjalne wydarzenia, których w rzeczywistości nie ma.
Sprawcy wykorzystują różne metody, a ich użycie jest często schematyczne i dobrze zaplanowane.
Gdzie zgłosić oszustwo internetowe i jak odzyskać pieniądze?
W pierwszej kolejności, po stwierdzeniu oszustwa, powinniśmy rozważyć zgłoszenie sprawy organom ścigania. Ważne, aby dokładnie przedstawić sytuację, która miała miejsce, wraz ze wszystkimi dowodami. Stres i rozpacz nie są dobrymi doradcami, gdyż bardzo często odżegnują nas od zdecydowanego działania. Jeśli chcemy odzyskać pieniądze, a przynajmniej zwiększyć szanse na ich zwrot, musimy działać szybko. Możemy złożyć zawiadomienie w najbliższej jednostce policji, wskazując na możliwość popełnienia przestępstwa przez sieć. Jeśli dokonaliśmy płatności kartą, to swoje działania trzeba skierować również w kierunku instytucji bankowej. Jeśli nasze działanie będzie szybkie, to zyskujemy możliwość uzyskania pełnego zwrotu zapłaconej kwoty, np. dzięki mechanizmowi chargeback. Gorzej, jeśli do działań przestępczych doszło za pośrednictwem przelewu online, lub co gorsza, zwykłej wpłaty bankowej. Pokrzywdzony może złożyć także zawiadomienia w prokuraturze i innych instytucjach zajmujących się wsparciem oszukanych konsumentów. Reasumując, nasze działania powinniśmy zwrócić w kierunku:
- właściwego banku, w celu złożenia reklamacji;
- jednostki policji, by zgłosić fakt wyłudzenia pieniędzy;
- właściwego portalu, jeśli doszło do oszustwa za pośrednictwem znanej strony internetowej,
- instytucji konsumenckich,
- prokuratury.
Bank, sąd rejonowy i dane dotyczące sprawy
W ten sposób maksymalizujemy szansę na zwrot pieniędzy, które utraciliśmy. Bank może wykonać przelew zwrotny, jeśli w toku postępowania okaże się, że zostaną uruchomione procedury dot. zwalczania oszukańczych transakcji. Co ważne, osoba oszukana ma możliwość starania się o otrzymanie zwrotu za nienaprawioną szkodę, czyli w tym przypadku za uiszczoną opłatę kurierską i kwotę za zakupiony towar. Oprócz drogi karnej, ofiara ma także prawo ubiegać się o roszczenia w sądzie cywilnym.
Co się dzieje po zgłoszeniu możliwości popełnienia przestępstwa?
Po przyjęciu zgłoszenia na policji, mundurowi rozpoczną działania zmierzające do wyjaśnienia okoliczności przestępstwa popełnionego online. Biuletyn Informacji Publicznej danej jednostki pozwala zorientować się, jakie działania podejmą organy ścigania w celu ujęcia sprawcy. Tego typu zadaniami zajmują się przede wszystkim policyjne wydziały do walki z przestępczością zorganizowaną. Od złożoności danego oszustwa oraz czasu zgłoszenia będzie zależeć to, czy sprawę faktycznie uda się doprowadzić do satysfakcjonującego zakończenia. Szanse rosną, gdy proceder był realizowany na szeroką skalę. Im więcej, osób zgłaszających się do policji z takim problemem, tym większa szansa na dekonspirację sprawcy. Internauta, który padł ofiarą oszustwa na popularnych serwisach ogłoszeniowych, powinien także zgłosić ten fakt do administracji serwisu. Czasami przydatny okaże się również kontakt np. z właścicielem marki danego produktu, w celu przedstawienia, że doszło do tego typu działań przestępczych z wykorzystaniem znaku handlowego danego podmiotu.
Środki bezpieczeństwa, a oszuści w Internecie. Jak się bronić przed ich działaniem?
Sytuacja, w wielu przypadkach, wygląda bardzo podobnie. Oszust wysyła bardzo ciekawą ofertę sprzedaży towaru, bądź oferuje nam korzystną propozycję finansową, jeśli na czas wyślemy kilkuprocentową zaliczkę. Niekiedy zostajemy zwabieni także wiadomościami e-mail, rzekomo pochodzącymi od zaufanych instytucji gospodarczych. Oszust, wykorzystując profesjonalnie brzmiącą nazwę podmiotu, np. przedstawiając się jako firma doradztwa biznesowo-prawnego lub jako bliżej niezidentyfikowany wydział gospodarczy, prosi nas o wejście pod dany link, tłumacząc, że tego typu działanie jest konieczne dla celów statystycznych. Strona, do której prowadzi odnośnik, może być sfabrykowana – oszuści tworzą inne wersje portalu, które niewiele różnią się od zaufanych witryn internetowych. Jak zatem nie dać się złapać na przynętę i odsiewać rzeczywiste komunikaty od prób oszustwa?
Chroń się m.in. zmieniając ustawienia przeglądarki. 5 rad bezpieczeństwa
Wyróżniłem poniżej pięć prostych zasad bezpieczeństwa, do których powinien stosować się każdy użytkownik w Internecie.
- Zachowaj zdrowy rozsądek. Jeśli produkt jest skrajnie tani, a oferta przedstawiana jest jako niecierpiąca zwłoki – to bardzo możliwe, że mamy do czynienia z próbą oszustwa w Internecie. Zachowaj chłodną głowę i dokładnie analizuj oferty, które pojawiają się w sieci. Porównuj ceny danych towarów, konfrontując je z ofertami konkurencji. Jeśli coś jest podejrzanie tanie – omijaj taką propozycję szerokim łukiem.
- Pamiętaj o ostrożności w Internecie. Jeśli znajdziesz ogłoszenie pracy, w którym rzekomy pracodawca prosi cię o wysłanie danych osobowych, w tym udostępnienie skanu dowodu osobistego – powiadom o tym fakcie administrację serwisu ogłoszeniowego. Przetwarzanie danych osobowych bez wiedzy użytkownika to przestępstwo, a prośba o przekazanie wrażliwych informacji – to oszustwo.
- Bądź pewny swoich praw. Jeśli sprzedawca, który otrzymał płatność, wciąż wzbrania się przed wysyłką towaru – powiadom go o swoich prawach. Wskaż, że przekazujesz sprawę policji i składasz zawiadomienie w prokuraturze. Jeśli oszust dalej milczy – zgłoś oszustwo działając zdecydowanie i szybko. Oszuści korzystają z bierności osób, które odpuszczają sprawę.
- Chroń swoje dane. Jeśli zauważyłeś niepokojący alert o próbach nieautoryzowanego dostępu do twojego konta, np. w mediach społecznościowych – postaraj się możliwie szybko zmienić hasła. Nie udostępniaj danych dotyczących loginów, adresów e-mail, numerów telefonu niezaufanym osobom trzecim. Oszuści w Internecie, którzy uzyskają dostęp do twojego konta w social mediach, mogą nawet próbować kontaktować się z twoimi znajomymi, by poprosić o drobny przelew na zewnętrzne konto bankowe.
- Zabezpieczaj się technologicznie. Jeśli chcesz być bezpieczniejszy w sieci, zadbaj o poprawne funkcjonowanie zapory sieciowej, programu antywirusowego i aktualizacjach programów, np. przeglądarki internetowej. Jeśli nie chcesz, aby nieautoryzowana strona w sieci zbierała informacje o twojej aktywności, możesz samodzielnie zarządzać cookies modyfikując ustawienia przeglądarki. Nie wchodź na strony, które nie posiadają certyfikatu bezpieczeństwa SSL.
Dlaczego nie zawsze da się uniknąć zagrożeń związanych z oszustwami online?
Spektrum niebezpieczeństw wynikających z użytkowania Internetu jest bardzo szerokie. Oszustwo może przebiegać na różne sposoby, a wymienione przeze mnie przypadki dotyczą jedynie pewnej części wszystkich przestępstw. Coraz częściej w sieci dochodzi do działań znanych z rzeczywistości poza internetowej. Wyłudzenie kredytu online nie jest już niczym zaskakującym, podobnie jak rozporządzanie cudzym mieniem, wykorzystując do tego celu m.in. przejętą kartę płatniczą. W przestrzeni internetowej dochodzi także do zainfekowania pamięci urządzenia złośliwym oprogramowaniem, co może być przyczynkiem do otworzenia furtki (backdoor) dla cyberprzestępcy. Należy pamiętać, aby nie otwierać wiadomości z załącznikami od nieznanych odbiorców. Niektóre otrzymane wiadomości mogą usypiać naszą uwagę, będąc skierowane do rzekomych subskrybentów newslettera.
Nie daj się cyberprzestępcom
Oszustwo internetowe to przestępstwo, które znajduje swoje uwarunkowanie w polskim kodeksie karnym. Sprawca, który dokonuje takich czynności, może trafić na wiele lat do więzienia. Jak chronić swoje dane i pieniądze? Weryfikuj wiadomości pod kątem rzetelności, pamiętając, że bank nie poprosi cię o podanie istotnych danych osobowych na powiązanej lub zewnętrznej stronie www. Jeśli znalazłeś ciekawą ofertę produktową, poproś sprzedawcę o wystawienie produktu na zweryfikowanej stronie sprzedażowej. Jeśli masz wątpliwości, poproś o wysłanie paczki za pobraniem, wówczas płatność odbędzie się dopiero w momencie dotarcia kuriera pod wskazany adres.
